İslam Kütüphanesi

FIKH ÂLİMLERİ YEDİ TABAKADIR

Fıkh âlimleri yedi tabakadır. Kemâl pâşa zade Ahmed bin Süleymân efendi, (Vakfunniyyât) kitabında bu yedi dereceyi şöyle anlatıyor:

1 - İslâmiyette (mutlak müctehid) olan âlimlerdir. Bunlar (Edille-i erbe'a)dan hükm çıkarmak için, üsûl ve kâideler kurmuşlar ve koydukları esaslara göre, ahkâm çıkarmışlardır. Dört mezhep imamı bunlardandır.

2 - (Mezhepte müctehid)lerdir. Bunlar, mezhep reîsinin koyduğu kâidelere uyarak, dört delîlden ahkâm çıkaran imam-ı Ebû Yûsüf ve Muhammed ve benzerleridir.

3 - Mes'elelerde müctehid olanlardır. Bunlar, mezhep reîsinin bildirmediği mes'eleler için, mezhebin üsûl ve kâidelerine göre ahkâm çıkarırlarsa da, imama uygun çıkarmaları şarttır. Tahâvî (238-321 Mısrdadır), Hassâf Ahmed bin Ömer (261 Bağdâdda), Abdüllah bin Hüseyn Kerhî (340), Şems-ül-eimme Halvânî (456 Buhârâda), Şemsül-eimme Serahsî (483), Fahrül islâm Ali bin Muhammed Pezdevî (400-482 Semerkandda), Kâdîhân Hasen bin Mensûr Fergânî (592) ve benzerleri gibi.

4 - Eshâb-ı tahrîc, ictihâd derecesinde olmayıp, müctehidlerin çıkardığı, kısa, kapalı bir hükmü açıklıyan âlimlerdir. Ahmed bin Ali bin Ebî Bekr Râzî bunlardandır. Cessâs ismi ile mâruftur. 370 de vefât etmiştir.

5 - Erbâb-ı tercîh, müctehidlerden gelen birkaç rivayet arasından birini tercîh ederler. Ebülhasen Kudûrî (362-428 Bağdâddadır), (Hidâye) sahibi Burhâneddîn Ali Mergınânî (593 [m. 1198] de Buhârâ katliamında Cengiz askeri şehit eyledi) gibi.

6- Mukallidler olup, bir mes'ele hakkında gelen çeşidli haberleri, kuvvetlerine göre sıralayıp yazmışlardır. Kitaplarında red edilen rivayetler yoktur. (Kenz-üd-dekâık) sahibi Ebülberekât Abdüllah bin Ahmed Nesefî (710) ve (Muhtâr) sahibi Abdüllah bin Mahmûd Mûsulî (683) ve (Vikâye) sahibi Burhânüşşerî'a Mahmûd bin Sadrüşşerî'a Ubeydüllah (673) ve (Mecma'ul-bahreyn) sahibi İbnüssâ'âtî Ahmed bin Ali Bağdâdî (694) bunlardandır.

7 - Zayıf haberleri, kuvvetlilerinden ayıramıyan mukallidlerdir. (Bunlar okuduklarını iyi anladıkları ve anlamıyan mukallidlere açıkladıkları için, fıkh âlimlerinden sayılmışlardır).

(Ma'lûmât-ı Nâfia)